Przemoc w dzieciństwie – skutki w dorosłości.
Zjawisko przemocy i kwestie z nią powiązane (rodzaje, konsekwencje, przeciwdziałanie) od dawna są tematem zainteresowania badaczy i praktyków. Przemocą zajmują się uczeni, psycholodzy, pracownicy socjalni, policja i politycy. Cały czas pojawiają się nowe rozwiązania mające na celu zmniejszenie skali tego zjawiska oraz pomoc osobom nim dotkniętym.
Analiza zagadnienia przemocy jest ważna również ze względu na jej możliwe następstwa. Skala zjawiska jest ogromna. Część dzieje się w czterech ścianach i przez długi czas – a być może nigdy – nie zostanie oficjalnie zgłoszona odpowiednim służbom.
Przemoc domowa jest zjawiskiem, które powoduje rozpad rodzin, konflikty, strach i samobójstwa. Ponadto jej następstwa obejmują niemal każdą sferę życia, w tym psychiczną, fizyczną i społeczną. Doświadczenie przemocy odciska szczególne piętno na jej najmłodszych ofiarach, czyli dzieciach. Przemoc wobec nich również często nie bywa ujawniana, ponieważ jej sprawcami – zarówno fizycznej, jak i psychicznej – najczęściej są właśnie rodzice, czyli osoby, które powinny być najbliższe i najbardziej dbać o bezpieczeństwo dzieci.
Przemoc jak każdy rodzaj traumy niesie za sobą wiele następstw trwających długo po urazie, a reakcja na wydarzenie traumatyczne ma związek z tym, czy trauma była jednorazowa czy dochodziło do niej wielokrotnie. Dlatego tak istotne jest jak najszybsze przerwanie cyklu przemocy oraz izolacja sprawcy przemocy od osób doznających krzywdy. Poza samą traumą przemoc wobec dzieci ma dla nich wiele negatywnych konsekwencji, również w życiu dorosłym.
Potrzeba szczególnej ochrony dziecka wydaje się logiczna. Chcąc natomiast uzasadnić wyżej wymienioną potrzebę, można wskazać, że dziecko cechuje się mniejszą niż dorosły siłą fizyczną, w związku z tym nie jest w stanie samodzielnie się obronić przed przemocą. Dziecko również zazwyczaj nie jest świadome przysługujących mu praw i działania instytucji pomocowych, do których należy się zwrócić w sytuacji bycia krzywdzonym przez najbliższych. Poza tym dziecku często może być trudno odróżnić, co jest normą, a co przemocą, ponieważ nie zna ono zasad współżycia społecznego ani odpowiedniego zachowania poza rodziną. W tym kontekście dzieckiem łatwo jest manipulować, mówiąc mu, że pewne zachowania są normą (tak dzieje się np. w sytuacji przemocy na tle seksualnym).
Dzieciństwo jest szczególnym okresem uczenia się, kształtowania się osobowości i utrwalania przekonań na temat otaczającego świata. Doświadczanie przemocy w tym okresie niesie za sobą wiele skutków dla różnych sfer funkcjonowania. Istotne jest to, że doświadczenie traumy w dzieciństwie ma swoje konsekwencje, a trauma doświadczona nawet w okresie niemowlęcym może być zapamiętana. To wskazuje, że przemoc w każdym momencie życia dziecka niesie za sobą wiele niebezpieczeństw. Nie jest tak, że sytuacje nadużyć w pierwszych latach życia nie wpływają na późniejsze funkcjonowanie. Wręcz przeciwnie, to właśnie w okresie dzieciństwa kształtują się pewne schematy i wzorce zachowań, którymi posługujemy się jako dorośli ludzie.
Już od dawna wiadomo, że problemy doświadczane w dzieciństwie rzutują na dorosłe życie, relacje w związku i z bliskimi osobami oraz dokonywane wybory.
Udowodniono, że doświadczanie przemocy w dzieciństwie jest związane ze zdrowiem psychicznym w dorosłości. Osoby, które w dzieciństwie doświadczały przemocy, jako dorośli są często pacjentami szpitali psychiatrycznych, bywają uzależnieni od alkoholu i substancji psychoaktywnych, z depresją, zaburzeniami lękowymi i osobowości. Obecnie podejmuje się wiele wysiłków mających na celu przeciwdziałanie depresji, promocję zdrowia psychicznego i higienę psychiczną. Równie przejmujące są dane wskazujące, że kobiety, które w dzieciństwie doznawały przemocy i zaniedbania, w dorosłości częściej traciły ciążę w wyniku poronienia lub aborcji.
Psychologiczne konsekwencje doświadczania przez dziecko przemocy fizycznej to m.in. poczucie winy, nieprawidłowy obraz siebie, obniżona samoocena, poczucie bezradności, wykształcenie nieprawidłowych wzorców zachowań i problemy z funkcjonowaniem w społeczeństwie, występowanie depresji, lęków, zaburzeń odżywania, uzależnień, a nawet z prób samobójczych i zachowań przestępczych. Efektem doświadczanej przemocy fizycznej może być także zespół stresu pourazowego. Podobne następstwa ma bycie świadkiem przemocy przez dziecko. Przemoc fizyczna niesie za sobą także skutki somatyczne, takie jak uszkodzenia narządów wewnętrznych, uszkodzenia mózgu, niepełnosprawność i tiki, a skutkami odroczonymi może być arytmia, zawał serca, astma i choroba wieńcowa.
Analizując konsekwencje przemocy fizycznej, nie sposób odnieść się do najpoważniejszej konsekwencji, czyli śmierci dziecka doznającego przemocy. Media co jakiś czas informują o śmierci dzieci w wyniku doznawanej przemocy ze strony rodziców lub opiekunów.
Przemoc psychiczna niesie za sobą równie poważne następstwa ale niewidoczne. Zidentyfikowanie przemocy psychicznej wobec dziecka jest trudniejsze niż w sytuacji osoby dorosłej. Udowodniono, że przemoc psychiczna może mieć trwałe skutki dla psychiki człowieka. Przemoc psychiczna ma związek z problemami somatycznymi, wpływa na nawiązywanie relacji intymnych w dorosłości, a także może zaburzać pracę. Zwracając uwagę na inne niż zaburzenia osobowości konsekwencje przemocy psychicznej, bardzo ważne wydaje się to, że u osób dorosłych, które w dzieciństwie doznawały takiej przemocy, wcześniej pojawiają się pierwsze objawy schizofrenii oraz ich nasilenie jest większe, ponadto stwierdza się częstsze samookaleczenia i próby samobójcze. Konsekwencją przemocy psychicznej może być również brak poczucia bezpieczeństwa, niskie poczucie własnej wartości. Reasumując, każdy rodzaj przemocy jest sytuacją emocjonalnie trudną, a rany w sferze psychicznej mają wieloletnie konsekwencje i trudno jest się z nimi uporać. Bycie świadkiem przemocy definiowane jest jako obserwowanie przejawów przemocy emocjonalnej, intelektualnej bądź fizycznej w stosunku do ważnych osób z otoczenia dziecka. Niektórzy badacze wskazują, że bycie świadkiem przemocy może być również przemocą psychiczną. Bycie świadkiem przemocy jest obok przemocy fizycznej i emocjonalnej najczęściej doświadczane przez dzieci z rodzin z problemem uzależnienia. Szczególną sytuacją bycia świadkiem przemocy przez dziecko, jest przemoc między rodzicami. Wykazano, że sytuacja, gdy dziecko jest świadkiem przemocy ojca wobec matki, może skutkować zaburzeniami zachowania i osobowości. Dziecko, które obserwuje przemoc, może uważać takie zachowanie za normę lub wykształcić w sobie negatywne wzorce komunikacji. Bycie świadkiem przemocy wywołuje niszczące wyobrażenia o miłości, bliskości, rodzicielstwie, co wpływa na relacje rodzinne.
Osoby dorosłe, które w dzieciństwie doświadczały wykorzystywania seksualnego, miewają problemy w sferze psychicznej, fizycznej, społecznej i seksualnej, często są to konsekwencje, z którymi te osoby borykają się do końca życia. Nadużycia na tle seksualnym w dzieciństwie mogą wpływać negatywnie na współżycie w związku, skutkiem tego rodzaju nadużyć może być brak jasnej tożsamości seksualnej. Oczywiste jest, że w przypadku molestowania, zostaje zraniona bardzo wrażliwa sfera. Nie dziwi więc, że konsekwencją bywają problemy w dorosłym życiu seksualnym. Współżycie może kojarzyć się z lękiem lub wstrętem. Wizja bliskości i zaufania drugiej osobie może wywoływać strach, co finalnie skutkuje izolacją społeczną.
Przemoc domowa dotyka najważniejszą, podstawową grupę społeczną, jaką jest rodzina. Dziecko i jego dobro powinno być centralną wartością dla rodziny jak i dla całego społeczeństwa. Pomoc dzieciom doznającym przemocy może być trudna ze względu na to, że dziecko może być nie do końca świadome, iż bliski dorosły robi mu krzywdę, iż przemoc nie jest akceptowalna oraz że istnieją odpowiednie instytucje i procedury, które mogą je ochronić. Trudne bywa też rozpoznanie, że rodzic lub opiekun – najbliższa dorosła osoba – wyrządza krzywdę, za które dziecko nie odpowiada, nie jest winne. Uświadomienie sobie tego jest długą i bolesną drogą dla każdego doświadczającego przemocy ze strony najbliższych. Analizując skutki przemocy doznawanej w dzieciństwie na funkcjonowanie w dorosłości, należy zaznaczyć, że doświadczenie przemocy nie warunkuje wystąpienia problemów w dorosłości. Również nie każdy problem w sferze emocjonalnej w życiu dorosłym jest konsekwencją przemocy doświadczanej w dzieciństwie. Na to, jak będzie wyglądało radzenie sobie z doświadczeniem przemocy oraz jakie będą tego skutki, wpływa wiele zmiennych, np. wiek doznawanej przemocy, czas jej trwania, relacja ze sprawcą i otrzymane wsparcie. Przemoc doznawana w dzieciństwie oddziałuje na wiele sfer życia również w dorosłości oraz ma swoje następstwa dla zdrowia fizycznego i psychicznego. Mając świadomość licznych konsekwencji, trwających nawet w życiu dorosłym, staje się oczywiste, dlaczego tak ważne jest jak najszybsze przerwanie przemocy wobec najsłabszych. Ważne jest zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa i troski oraz jak najszybsza izolacja od sprawcy przemocy, a także szybki oraz bezpłatny dostęp do pomocy psychologicznej i psychoterapeutycznej. Służby, decydenci i wszyscy dorośli powinni – mając na uwadze dobro dziecka – dołożyć wszelkich starań, aby najmłodsi mogli żyć w bezpiecznych, wolnych od przemocy warunkach i stawać się szczęśliwymi, zdrowymi dorosłymi.
Na podstawie artykułu K. Chotkowskiej.
