Przemoc w rodzinie
Przemoc w rodzinie to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie, naruszające prawa lub dobra osobiste osób najbliższych w rozumieniu art. 115 §11 Kodeksu Karnego, a także innych osób wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą (art. 2 ust.2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie).
Osobą dotkniętą przemocą w rodzinie może być każdy, a w szczególności:
– współmałżonkowie,
– partnerzy w związkach nieformalnych,
– dzieci,
– osoby starsze,
– osoby niepełnosprawne.
Najczęstsze formy przemocy w rodzinie to:
– fizyczna – naruszenie nietykalności fizycznej. Przemoc fizyczna to wszelkiego rodzaju działania, zachowania wobec drugiej osoby powodujące uszkodzenie ciała lub niosącym takie ryzyko, np. popychanie, szarpanie, ciągnięcie, szturchanie, klepanie, klapsy, ciągnięcie za uszy, włosy, szczypanie, kopanie, bicie ręką, pięścią, uderzenie w twarz, przypalanie papierosem, duszenie, topienie, pozostawienie w niebezpiecznym miejscu, nie udzielenie niezbędnej pomocy, krępowanie ruchów, itp.
– psychiczna – naruszenie godności osobistej. Przemoc psychiczna zawiera przymus i groźby np. wyśmiewanie opinii, poglądów, przekonań, religii, pochodzenia, narzucanie swojego zdania, obrażanie, wyzywanie, osądzanie, ocenianie, krytykowanie, straszenie, szantażowanie, grożenie, nieliczenie się z uczuciami, krzyczenie, oskarżanie, obwinianie, izolowanie i ograniczanie kontaktów z innymi osobami, lekceważenie, wymuszanie posłuszeństwa itp.;
– seksualna – naruszenie intymności. Przemoc seksualna polega na zmuszaniu osoby do aktywności seksualnej wbrew jej woli np. wymuszanie pożycia, obmacywanie, gwałt, zmuszanie do niechcianych praktyk seksualnych, sadyzm w pożyciu, nieliczenie się z partnerką/partnerem, komentowanie szczegółów anatomicznych, ocenianie sprawności seksualnej itp. Przymus może polegać na bezpośrednim użyciu siły lub emocjonalnym szantażu;
– ekonomiczna – naruszenie własności. Przemoc ekonomiczna wiąże się z celowym niszczeniem czyjejś własności, pozbawianiem środków lub stwarzaniem warunków w których nie są zaspokajane niezbędne potrzeby np. niszczenie rzeczy, włamanie do zamkniętego osobistego pomieszczenia, kradzież, używanie rzeczy bez pozwolenia, zabieranie pieniędzy, dysponowanie czyjąś własnością, zaciąganie pożyczek” na wspólne konto”, sprzedawanie osobistych lub wspólnych rzeczy bez uzgodnienia, zmuszanie do spłacania długów itp.;
– zaniedbanie – naruszenie obowiązku do opieki ze strony osób bliskich. Jest formą przemocy ekonomicznej i oznacz np. nie dawanie pieniędzy na utrzymanie, pozbawianie jedzenia, ubrania, schronienia, brak pomocy w chorobie, nie udzielenie pomocy, uniemożliwianie dostępu do miejsc zaspokojenia podstawowych potrzeb tj. mieszania, kuchni, łazienki, łózka itp.
Przemoc w rodzinie rzadko bywa zjawiskiem incydentalnym, jednorazowym. Często ma dłuższą historię, zjawisko przemocy charakteryzuje się cyklicznością następowania po sobie określonych faz:
– faza narastania napięcia charakteryzuje się wzrostem napięcia i agresji u sprawcy. Sprawca przemocy staje się drażliwy, każdy drobiazg wywołuje jego złość, poirytowanie, prowokuje kłótnie i staje się coraz bardziej niebezpieczny. Reakcją osoby doświadczającej przemocy jest zazwyczaj chęć opanowania sytuacji za każdą cenę, próbuje uspokoić sprawcę, spełnia jego zachcianki i dokładnie wywiązuje się ze swoich obowiązków. Zdarza się, że w momencie, kiedy napięcie staje się nie do zniesienia, ofiara sama wywołuje awanturę, żeby „mieć to już za sobą”.
– faza gwałtownej (tzw. ostrej) przemocy charakteryzuje się wybuchem agresji u sprawcy. Wybuch wywołuje najczęściej jakiś drobiazg. Sprawca staje się gwałtowny, niebezpieczny, traci kontrolę nad zachowaniem. Poza przemocą fizyczną używa również innych jej form. Po zakończeniu wybuchu agresji ofiara jest w szoku, odczuwa wstyd, przerażenie, bezsilność. Ofiara zaczyna szukać pomocy,
– faza miodowego miesiąca charakteryzuje się skruchą ze strony sprawcy, który stara się znaleźć jakieś wytłumaczenie dla tego, co zrobił. Obiecuje, że nigdy się to nie powtórzy, próbuje zdobyć przebaczenie i ponowne zaufanie ofiary. Po wpływem zapewnień sprawcy oraz zmiany jego postępowania, ofiara zaczyna wierzyć w jego przemianę i jednorazowy charakter przemocy. Sprawca czuje się bezkarnie i utwierdza się w przekonaniu, że następnym razem również uzyska przebaczenie. Prawdziwe zagrożenie, jakie niesie za sobą faza „miodowego miesiąca” jest związane z tym, że przemoc w następnym cyklu jest zazwyczaj gwałtowniejsza, okresy „miodowego miesiąca” stają się coraz krótsze, w końcu zanikają.
Zespół interdyscyplinarny
Podejmowanie interwencji w środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą odbywa się w oparciu o procedurę „Niebieskie Karty” i nie wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą w rodzinie.
Procedura obejmuje ogół czynności podejmowanych i realizowanych przez przedstawicieli jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty i ochrony zdrowia, w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie.
Wszczęcie procedury „Niebieskie Karty” następuje przez wypełnienie formularza „Niebieska Karta” w przypadku powzięcia, w toku prowadzonych czynności służbowych lub zawodowych, podejrzenia stosowania przemocy wobec członków rodziny lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez członka rodziny lub przez osobę będącą świadkiem przemocy w rodzinie.
Procedurę „Niebieskie Karty” oraz wzory formularzy „Niebieska Karta” określa Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 roku.
Z procedurą „Niebieskie Karty” nierozerwalnie związana jest działalność Zespołu interdyscyplinarnego oraz grup roboczych. Każdy wypełniony formularz „Niebieska Karta” niezwłocznie, nie później niż w terminie 7 dni od dnia wszczęcia procedury podmiot wypełniający przekazuje do Przewodniczącego Zespołu interdyscyplinarnego.
Zespól interdyscyplinarny powołuje wójt, burmistrz, prezydent miasta. W jego skład wchodzą przedstawiciele:
–jednostek organizacyjnych pomocy społecznej,
– gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych,
– Policji,
– oświaty,
– ochrony zdrowia,
– organizacji pozarządowych,
– kuratorzy sądowi, mogą wchodzić również prokuratorzy oraz przedstawiciele innych podmiotów działających na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
Zadaniem Zespołu interdyscyplinarnego jest integrowanie i koordynowanie działań podmiotów oraz specjalistów w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w szczególności przez:
1) diagnozowanie problemu przemocy w rodzinie,
2) podejmowanie działań w środowisku zagrożonym przemocą w rodzinie mającym na celu przeciwdziałanie temu zjawisku,
3) inicjowanie interwencji w środowisku dotkniętym przemocą w rodzinie,
4) rozpowszechnianie informacji o instytucjach, osobach i możliwościach udzielenia pomocy w środowisku lokalnym,
5) inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc w rodzinie.
Zespół interdyscyplinarny może tworzyć grupy robocze w celu rozwiązywania problemów związanych z wystąpieniem przemocy w rodzinie w indywidualnych przypadkach. W skład grup roboczych wchodzą przedstawiciele:
– jednostek organizacyjnych pomocy społecznej,
– gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych,
– Policji,
– oświaty,
– ochrony zdrowia,
– mogą wchodzić także kuratorzy sądowi oraz przedstawiciele innych podmiotów, specjalności w dziedzinie przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
Do zadań grup roboczych należy, w szczególności:
1) opracowanie i realizacji planu pomocy w indywidualnych przypadkach występowania przemoc w rodzinie,
2) monitorowanie sytuacji rodzin, w których dochodzi do przemocy oraz rodzin zagrożonych wystąpieniem przemocy,
3) dokumentowanie działań podejmowanych wobec rodzin, w których dochodzi do przemocy oraz efektów tych działań.
