CZYM JEST PRZEMOC W RODZINIE?

Rodzina jest środowiskiem o podstawowym znaczeniu dla jakości funkcjonowania i rozwoju osobistego ludzi. Destrukcyjne zjawiska w jej obrębie powodują poważne szkody dla wszystkich członków rodziny. W przypadku przemocy domowej wpływ jest ogromny .

Przemoc domową definiuje się jako działania dokonywane przez jednego z członków rodziny przeciwko pozostałym, wykorzystujące istniejącą lub stworzoną przez okoliczności przewagę sił lub władzy.

Działania te powoduje u ofiar szkody lub cierpienie, godzące w ich prawa lub dobra osobiste, a w szczególności w ich życie lub zdrowie (fizyczne bądź psychiczne). Z punktu widzenia prawa, przemoc domowa to przestępstwo ścigane z urzędu. Oznacza to że, sama ofiara nie musi zgłaszać swojego problemu do sądu. To policja zobowiązana jest do ścigania tegoż przestępstwa . Jeżeli tylko zachodzi uzasadnione podejrzenie, że doszło do zastosowania przemocy, ponieważ artykuł 207 § 1. Kodeksu karnego wnosi, że: „Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”

Ważne jest aby to osoby postronne reagowały, na symptomy iż w danej rodzinie dzieje się coś niedobrego! Ponieważ maltretowana osoba zaczyna przystosowywać się do roli ofiary, to siebie obwinia za zaistniałą sytuację, poświęcając w ten sposób poczucie własnej godności, tracąc nadzieję na poprawę sytuacji, przestaje się bronić, ukrywa swoją ciężką sytuację ze wstydu oraz strachu. Często zdarza się iż postawy społeczne i obyczajowość sprzyjają różnym formom przemocy lub je usprawiedliwiają. Istnieje przekonanie, że w sprawy rodziny nie wolno się mieszać, że małżonkowie powinni sami dojść do kompromisu albo że klaps w tyłek zadany dziecku to dobra metoda wychowawcza. Często to sprawca jest tłumaczony a ofiara negowana oraz poddawana ocenie jakby było jej tak źle to by odeszła, a przecież z moralnego punktu widzenia to krzywdzenie słabszych jest złem moralnym. To sprawca powinien być potępiony przez innych. Moralna ocena przemocy w niektórych wpadkach mogłaby nawet powstrzymywać sprawcę, przed destrukcyjnymi czynami lub zmotywować świadków do pomocy ofiarom. Dlaczego więc nie reagujemy na przemoc! Dlaczego oceniamy ofiary? Nawet nie próbujemy pochylić się nad ich cierpienie i bezradność. Psychologiczne spojrzenie na mechanizmy przemocy oraz złożone procesy interakcji między sprawcą, a ofiarą (Współuzależnienie ofiary od kata) Pozwoliłoby nam zrozumieć jak działa to współuzależnienie i jak my, możemy pomóc. Przede wszystkim, poznajemy rodzaje przemocy w rodzinie. Przemoc domowa jest intencjonalna, narusza prawa i dobra osobiste, powoduje cierpienie i ból, a siły między ofiarą i tyranem są nierównomierne.

Można wyróżnić 4 podstawowe formy przemocy w rodzinie:

Przemoc fizyczna – zadawanie ran i bólu, bicie, duszenie, popychanie, skręcanie, drapanie, cięcie, wyrywanie włosów, gryzienie, pozbawianie jedzenia, picia i snu, przymuszanie do spożywania alkoholu lub narkotyków, przemocy fizycznej zawsze towarzyszy przemoc psychiczna.

Przemoc psychiczna – bezustanna krytyka, groźby, nieuzasadnione oskarżenia, poniżanie, upokarzanie, wyzwiska, drwiny, izolacja od społeczeństwa, wzbudzanie lęku, podsłuchiwanie, kontrolowanie, wmawianie winy, zakazy wychodzenia z domu, nękanie, dręczenie, nadużywanie zaufania, kłamanie, manipulacja , agresja słowna, przemoc psychiczna może jednak występować bez udziału przemocy fizycznej, przemoc psychiczna definicyjnie ma trzy główne znaczenia: sprawowanie przez sprawcę psychicznej kontroli nad ofiarą, krzywdzenie ofiary przy pomocy oddziaływań psychologicznych, uszkodzenia psychiki spowodowane przez przemoc.

Przemoc seksualna – gwałt, zmuszanie do współżycia i innych zachowań seksualnych, zmuszanie do odbywania stosunków seksualnych z innymi osobami, upokarzanie z powodu orientacji lub zachowań seksualnych ofiary, zachęcanie do pornografii, zmuszanie do masturbowania się.

Przemoc ekonomiczna – uzależnienie ekonomiczne ofiary względem sprawcy, zabieranie wynagrodzenia, zakaz pracy zarobkowej, ścisła kontrola wydatków, zmuszanie do zobowiązań finansowych, niszczenie mienia. Jak działa sprawca aby uzależnić i odciąć ofiarę .

Sprawca przemocy w rodzinie bardzo często stara się doprowadzić do izolacji społecznej ofiary. Kontroluje i ogranicza jej kontakty z innymi ludźmi, rodziną, sąsiadami. Zachowuje się obraźliwie wobec jej znajomych lub robi awantury w ich obecności, co sprawia, że ofiara wstydzi się ich zapraszać. Narastająca izolacja ofiary sprawia, że czuje ona się bezsilna, bierna, zastraszona, a oprawca – bezkarny i umocniony w siłę. Przemoc domowa to także wielokrotna krytyka, wyzywanie od najgorszych i wyolbrzymianie wad i błędów ofiary. Doświadczając skrajnego poniżenia, ofiara zaczyna myśleć, że być może czymś sobie zasłużyła na takie traktowanie. Przypuszcza niesłusznie, że nie może być dla nikogo w żadne sposób atrakcyjna i jedynie związek z sadystą chroni ją przed samotnością . Potrzeba akceptacji u ofiary jest tak silna, że jakikolwiek uśmiech czy pochwała ze strony prześladowcy spotykają się z ogromną wdzięcznością. Sprawca wykorzystuje to i wymaga podporządkowania na wszystkich płaszczyznach życia rodzinnego często zmieniając zdanie tak, aby wszystko było po jego myśli. Ofiara na początku może być niepewna , ale z czasem ze strachu i nadzieję na spokój podporządkowuje się całościowo. Czas i energia ofiary zostają całkowicie pochłonięta w starania o to, by zapobiec wybuchom złości i agresji kata. W rezultacie ofiara przestaje myśleć o sobie i o swoich potrzebach, a także racjonalnie myśleć. Przemoc psychiczna w domu przejawia się też w postaci gróźb. Ofiara cały czas boi się, że zostanie pobita, wyrzucona na ulicę, że dzieci zostaną skrzywdzone i zostanie jednym słowem z niczym. Musi być bezwzględnie posłuszna wobec wszystkich żądań. Starania o zapewnienie sobie doraźnego bezpieczeństwa pochłaniają całą jej uwagę, energię i czas. Wiec sprawca nawet bez stosowania przemocy fizycznej może zmusić ofiarę do zrobienia czegoś czego ofiara się wstydzi boi lub czego zrobić nie chce ,a później sprawca może szantażować tym ofiarę. Osoba podstrona powie jak to możliwe! Przecież mogła po prostu odmówić. Otóż pod wpływem ciągłego, „prania mózgu” i udręczenia pojawia się stan wyczerpania. Jest to wynik ciągłego stresu , czuwania nad samoobroną i spełniania żądań sprawcy. Energię pochłania też konieczność ukrywania strachu, rozpaczy i gniewu, bowiem okazywanie tych uczuć jest ośmieszane lub karane przez oprawcę. Ofiara pragnie chwili spokoju zgodzi się na wiele aby uniknąć kolejnej awantury i zadowolić oprawce. Często wierzy że swoim zachowaniem coś zmieni i będzie tylko lepiej.

Cykl przemocy i jego fazy abyśmy mogli zrozumieć podejście ofiary:

Pierwsza faza cyklu napięcie i agresja sprawcy – najmniejszy drobiazg wywołuje irytację tyrana. Agresor może zacząć pić alkohol, prowokować kłótnie, staje się coraz bardziej niebezpieczny. Kobieta stara się opanować sytuację i oddalić zagrożenie. Pojawiają się u niej dolegliwości somatyczne: bóle żołądka i głowy, bezsenność, utrata apetytu. Wpada w apatię lub ogarnia ją silny niepokój. Czasem sama ofiara prowokuje kłótnie, bo nie może wytrzymać niepewności oczekiwania.

Druga faza to gwałtowna przemoc – mało istotny powód wywołuje atak agresji i rozładowania złości. Ofiara jest raniona fizycznie i psychicznie, znajduje się w stanie szoku. Stara się uspokoić sprawcę i ochronić siebie oraz dzieci. Odczuwa przerażenie, złość, bezradność, wstyd. Traci ochotę do życia.

Faza trzecie to faza miesiąca miodowego – po wyładowaniu złości sprawca zdaje sobie sprawę z tego, co zrobił. Z obawy przed odejściem ofiary stara się przepraszać, usprawiedliwiać, tłumaczyć. Może przeżywać poczucie winy, okazuje skruchę, obiecuje, że to się więcej nie powtórzy. Przynosi kwiaty, prezenty, zapewnia o swojej miłości do rodziny. Ofiara z reguły wierzy sprawcy ,ma nadzieję, że rzeczywiście przemoc była tylko jednorazowym lub tym razem już ostatnim incydentem. Niestety jest to mechanizm błędnego koła rusza on ciągle od początku, a oprawca za każdym razem jest coraz bardziej brutalny i napastliwy. Długotrwała przemocy rodzi określone skutki u ofiary: lęk, cierpienie, bezsilność, przygnębienie, rozpacz, poczucie krzywdy, poczucie winy , wstyd i chęć odwetu. Ciało i psychika doznają ostrych urazów, pojawia się permanentny stres i uczucie zagrożenia. Jednak ofiara wciąż próbuje i stara się coraz bardziej, mając cichą nadzieję, że coś się zmieni.

Bezskuteczne próby naprawienia sytuacji i zapobiegnięcia przemocy tak naprawdę zazębiają się one z fazami cyklu i niczego nie zmieniają . Mimo że ofiara wciąż i wciąż, usilnie próbuje coś zmienić:

• Próba rozmowy ze sprawcami – bite ofiary opowiadają o swoim cierpieniu i krzywdzie, starając się wzbudzić w sprawcy poczucie winy. Pod warunkiem spełniania określonych oczekiwań i żądań oraz bezwzględnego posłuszeństwa, kat może obiecywać, że zaprzestanie bicia czy agresji słownej. Częściej jednak rozmowy powodują eskalację złości i wybuchy gniewu agresora, dlatego ofiara uczy się milczeć.
• Unikanie – próba zapobiegania aktom przemocy przed pojawieniem się agresji ofiary próbują „schodzić z oczu”, opuszczać dom na chwilę przed powrotem sprawcy, nie reagować na prowokacyjne zaczepki kata. Uczą się, których zachowań unikać, by nie wzbudzić złości w oprawcy.
• Uzyskiwanie od sprawcy przemocy obietnic poprawy – odwoływanie się do miłości, moralności, do tego, „co ludzie powiedzą”, by nakłonić kata do zaprzestania brutalnych zachowań.
• Straszenie sprawców – groźby powiadomienia policji, wyprowadzki z domu, złożenia pozwu o rozwód itp. Warunkiem skuteczności tej metody jest jednak konieczność spełnienia którejś z tych gróźb, inaczej oprawca nadal czuje się bezkarny i będzie demonstrował swoją siłę.
• Ukrywanie się przed sprawcą – ucieczki z domu, chowanie się w innym pokoju, zamykanie się w łazience, w piwnicy czy w szafie. Przynosi to tylko doraźną nadzieję uniknięcia agresji, co jest pretekstem do następnych aktów przemocy. Oprawca utwierdza się w dominacji i władzy nad ofiarą .
• Pasywna obrona – próby osłonięcia własnego ciała dłońmi, ramionami, poduszką lub sprzętem domowym; Głośny płacz i krzyk o ratunek, są one jednak często dodatkowym bodźcem do kontynuowania przemocy przez oprawcę.
• Walka obronna – bicie, drapanie, gryzienie, kopanie, odpychanie agresora, rzucanie sprzętami domowymi. Bardzo niebezpieczna strategia, która może być dodatkowym motywem do okrutnego karania ofiary za nieposłuszeństwo.
• Strategie poniżające – całkowite podporządkowanie się sprawcy, zniewolenie ofiary, poczucie bezsilności i bycia zależnym od kata. Jedyną właściwą drogą obrony jest zgłoszenie sprawcy na policję oraz odejście. Ale nie jest to łatwe dla ofiary ponieważ ofiara jest uzależniona od sprawcy psychicznie.

Z przemocą psychiczna często występują tez inne rodzaje przemocy przemoc seksualna, czy ekonomiczna. Dodatkowo przemoc psychiczna towarzyszy innym degradującym procesom, jak: alkoholizm, narkomania , zjawisko współuzależnienia czy proces wiktymizacji – wchodzenia w rolę ofiary. Dlatego niejednokrotnie udzielanie pomocy osobom z problemem przemocy rodzinnej jest bardzo trudne. Znęcanie się psychiczne nad ofiarą to nie tylko problem ofiary, cierpi cała rodzina, a najbardziej dzieci. Czasami ofiary przemocy nie zdają sobie z tego sprawy, koncentrują się na sobie twierdzą że sprawca krzywdzi fizycznie tylko ją. Nie myślą iż, dzieci też ponoszą tego mocne konsekwencje ,biernie uczestnicząc w zjawisku przemocy . Udzielenie pomocy może przyczynić się do zmiany postawy ofiary wobec doznawanej krzywdy, może nakłonić do skorzystania z pomocy wyspecjalizowanych ośrodków i grup samopomocowych. Można skorzystać ze wsparcia ze strony psychologów, psychiatrów, terapeutów, prawników i wolontariuszy. Można zadzwonić pod numer Niebieskiej Linii. Nie wolno godzić się na bycie zastraszaną, poniżaną, bezustannie krytykowaną i izolowaną takie traktowanie na pewno nie mieści się w granicach normy ani nie jest rodzajem konstruktywnej kłótni w małżeństwie. Jeżeli twoje prawo do bezpieczeństwa i godnego życia zostaje naruszone, możesz zgłosić to właściwym organom ścigania – policji lub prokuraturze. Art. 190 § 1 Kodeksu karnego mówi, że: „Kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”. Często zdarza się jednak tak, że ofiara – z obawy przed dalszymi represjami ze strony kata i opieszałością ze strony wymiaru sprawiedliwości rezygnuje ze ścigania sprawcy przemocy psychicznej lub/i fizycznej i pomimo oczywistego przestępstwa Ofiara wychodzi z założenia, że jakoś przetrwa. Wówczas destrukcyjny cykl przemocy trwa nadal. Ważne więc aby osoby postronne oraz instytucje okazały ofierze bezwarunkowo wsparcie .

Pamiętaj winę za przemoc zawsze ponosi sprawca.

Nie wiń ofiar za to że nie potrafią odejść tylko pomóż im, zawalczyć o lepsze jutro.

Istnieje wiele instytucji, które specjalizują się w ochronie ofiar przemocy do których można się zwrócić.

Jeżeli znajdujesz się w takiej sytuacji lub jesteś świadkiem takiego okrucieństwa w domu, nie bój się pomóc lub prosić o pomoc ! Działaj!

Istotne numery, które Ci pomogą:
-Centrum Praw Kobiet: (22) 621-35-37
-Niebieska Linia: (22) 668-70-00, 801-120-002
-Pomoc ofiarom przemocy: (22) 666-00-60
-Policyjny telefon zaufania: 800-120-226
-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Zakliczynie: 14/6652275
-Posterunek Policji w Zakliczynie: 47/ 831 26 40

Źródło:
1. https://portal.abczdrowie.pl/przemoc-psychiczna-w-rodzinie

2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. 1997 Nr 88 poz. 553)