Przemoc domowa
Przemoc domowa to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie, wykorzystujące przewagę fizyczną, psychiczną lub ekonomiczną, naruszające prawa lub dobra osobiste osoby doznającej przemocy domowej w szczegołności:
- narażające tę osobę na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia lub mienia,
- naruszające jej godność, nietykalność cielesną lub wolność, w tym seksualną,
- powodujące szkody na jej zdrowiu fizycznym lub psychicznym, wywołujące cierpienie lub krzywdę,
- ograniczające lub pozbawiające tę osobę dostępu do środków finansowych lub możliwości podjęcia pracy lub uzyskanie samodzielności finansowej,
- istotne naruszające prywatność tej osoby lub wzbudzające u niej poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia, w tym podejmowane za pomocą środków komunikacji elektronicznej.
Osobą doznającą przemocy domowej może być każdy, a w szczególności:
– współmałżonkowie,
– partnerzy w związkach nieformalnych,
– dzieci,
– osoby starsze,
– osoby z niepełnosprawnością.
Najczęstsze formy przemocy domowej to:
– fizyczna – naruszenie nietykalności fizycznej. Przemoc fizyczna to wszelkiego rodzaju działania, zachowania wobec drugiej osoby powodujące uszkodzenie ciała lub niosącym takie ryzyko, np. popychanie, szarpanie, ciągnięcie, szturchanie, klepanie, klapsy, ciągnięcie za uszy, włosy, szczypanie, kopanie, bicie ręką, pięścią, uderzenie w twarz, przypalanie papierosem, duszenie, topienie, pozostawienie w niebezpiecznym miejscu, nie udzielenie niezbędnej pomocy, krępowanie ruchów, itp.
– psychiczna – naruszenie godności osobistej. Przemoc psychiczna zawiera przymus i groźby np. wyśmiewanie opinii, poglądów, przekonań, religii, pochodzenia, narzucanie swojego zdania, obrażanie, wyzywanie, osądzanie, ocenianie, krytykowanie, straszenie, szantażowanie, grożenie, nieliczenie się z uczuciami, krzyczenie, oskarżanie, obwinianie, izolowanie i ograniczanie kontaktów z innymi osobami, lekceważenie, wymuszanie posłuszeństwa itp.;
– seksualna – naruszenie intymności. Przemoc seksualna polega na zmuszaniu osoby do aktywności seksualnej wbrew jej woli np. wymuszanie pożycia, obmacywanie, gwałt, zmuszanie do niechcianych praktyk seksualnych, sadyzm w pożyciu, nieliczenie się z partnerką/partnerem, komentowanie szczegółów anatomicznych, ocenianie sprawności seksualnej itp. Przymus może polegać na bezpośrednim użyciu siły lub emocjonalnym szantażu;
– ekonomiczna – naruszenie własności. Przemoc ekonomiczna wiąże się z celowym niszczeniem czyjejś własności, pozbawianiem środków lub stwarzaniem warunków w których nie są zaspokajane niezbędne potrzeby np. niszczenie rzeczy, włamanie do zamkniętego osobistego pomieszczenia, kradzież, używanie rzeczy bez pozwolenia, zabieranie pieniędzy, dysponowanie czyjąś własnością, zaciąganie pożyczek” na wspólne konto”, sprzedawanie osobistych lub wspólnych rzeczy bez uzgodnienia, zmuszanie do spłacania długów itp.;
– zaniedbanie – naruszenie obowiązku do opieki ze strony osób bliskich. Jest formą przemocy ekonomicznej i oznacz np. nie dawanie pieniędzy na utrzymanie, pozbawianie jedzenia, ubrania, schronienia, brak pomocy w chorobie, nie udzielenie pomocy, uniemożliwianie dostępu do miejsc zaspokojenia podstawowych potrzeb tj. mieszania, kuchni, łazienki, łózka itp.
Przemoc domowa rzadko bywa zjawiskiem incydentalnym, jednorazowym. Często ma dłuższą historię, zjawisko przemocy charakteryzuje się cyklicznością następowania po sobie określonych faz:
– faza narastania napięcia – charakteryzuje się wzrostem napięcia i agresji u osoby stosującej przemoc. Pojawia się wówczas drażliwość, każdy drobiazg wywołuje złość, poirytowanie, prowokuje kłótnie. Reakcją osoby doznającej przemocy jest zazwyczaj chęć opanowania sytuacji za każdą cenę, próbuje uspokoić osobę stosującą przemoc, spełnia zachcianki i dokładnie wywiązuje się ze swoich obowiązków. Zdarza się, że w momencie, kiedy napięcie staje się nie do zniesienia, osoba doznająca przemocy sama wywołuje awanturę, żeby „mieć to już za sobą”.
– faza gwałtownej (tzw. ostrej) przemocy – charakteryzuje się wybuchem agresji u osoby stosującej przemoc. Wybuch wywołuje najczęściej jakiś drobiazg. Osoba stosująca przemoc staje się gwałtowna, niebezpieczna, traci kontrolę nad zachowaniem. Poza przemocą fizyczną używa również innych jej form. Po zakończeniu wybuchu agresji osoba doznająca przemocy jest w szoku, odczuwa wstyd, przerażenie, bezsilność i zaczyna szukać pomocy,
– faza miodowego miesiąca – charakteryzuje się skruchą ze strony osoby stosującej przemoc, która stara się znaleźć jakieś wytłumaczenie dla tego, co zrobiła. Obiecuje, że nigdy się to nie powtórzy, próbuje zdobyć przebaczenie i ponowne zaufanie. Po wpływem zapewnień stosującego przemoc oraz zmiany jego postępowania, osoba doznająca przemocy zaczyna wierzyć w jego przemianę i jednorazowy charakter przemocy. Osoba stosująca przemoc czuje się bezkarnie i utwierdza się w przekonaniu, że następnym razem również uzyska przebaczenie. Prawdziwe zagrożenie, jakie niesie za sobą faza „miodowego miesiąca” jest związane z tym, że przemoc w następnym cyklu jest zazwyczaj gwałtowniejsza, okresy „miodowego miesiąca” stają się coraz krótsze, w końcu zanikają.
Procedura „Niebieskie Karty”
Podejmowanie interwencji w środowisku wobec rodziny doznającej przemocy odbywa się w oparciu o procedurę „Niebieskie Karty” i nie wymaga zgody osoby doznającej przemocy domowej.
Wszczęcie procedury „Niebieskie Karty” następuje przez wypełnienie formularza „Niebieska Karta” w przypadku powzięcia, w toku prowadzonych czynności służbowych lub zawodowych, podejrzenia stosowania przemocy wobec członków rodziny lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez członka rodziny lub przez osobę będącą świadkiem przemocy domowej.
Procedurę „Niebieskie Karty” oraz wzory formularzy „Niebieska Karta” określa Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 września 2023 roku.
Z procedurą „Niebieskie Karty” nierozerwalnie związana jest działalność Zespołu interdyscyplinarnego oraz grup diagnostyczno-pomocowych. Każdy wypełniony formularz „Niebieska Karta” niezwłocznie, nie później niż w terminie 5 dni roboczych od dnia wszczęcia procedury podmiot wypełniający przekazuje do Zespołu interdyscyplinarnego.
Zespół Interdyscyplinarny
Zespól interdyscyplinarny powołuje wójt, burmistrz, prezydent miasta. W jego skład wchodzą przedstawiciele:
– jednostek organizacyjnych pomocy społecznej,
– gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych,
– Policji,
– oświaty,
– ochrony zdrowia,
– organizacji pozarządowych,
– kuratorzy sądowi, mogą wchodzić również prokuratorzy oraz przedstawiciele innych podmiotów działających na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
Zadaniem Zespołu interdyscyplinarnego jest tworzenie warunków umożliwiających realizację zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy domowej oraz integrowanie ww. podmiotów w szczególności przez:
1) diagnozowanie problemu przemocy domowej na poziomie lokalnym,
2) inicjowanie działań profilaktycznych, edukacyjnych i informacyjnych mających na celu przeciwdziałanie przemocy domowej i powierzanie ich wykonania właściwym podmiotom,
3) inicjowanie działań w stosunku do osób doznających przemocy domowej i osób stosujących przemoc domową,
4)opracowanie projektu gminnego programu przeciwdziałania przemocy domowej oraz ochrony osób doznających przemocy domowej,
5) rozpowszechnianie informacji o instytucjach, osobach i możliwościach udzielenia pomocy w środowisku lokalnym,
6) powoływanie grup diagnostyczno-pomocowych i bieżące monitorowanie realizowanych przez nie zadań
7) monitorowanie procedury „Niebieskie Karty”
8) kierowanie osoby stosującej przemoc domową do uczestnictwa w programie korekcyjno-edukacyjnym lub psychologiczno-terapeutycznym,
9) składanie na wniosek grupy diagnostyczno-pomocowej zawiadomienia o popełnieniu wykroczenia przez osobę stosującą przemoc domową.
Grupy diagnostyczno-pomocowe
Grupy diagnostyczno-pomocowe powoływane są przez Zespół interdyscyplinarny. Składają się z pracownika socjalnego i funkcjonariusza Policji.
Do zadań grup diagnostyczno-pomocowych należy, w szczególności:
1) dokonanie, na podstawie procedury „Niebieskie Karty”, oceny sytuacji domowej osób doznających przemocy domowej oraz osób stosujących przemoc domową;
2) realizacja procedury „Niebieskie Karty” w przypadku potwierdzenia podejrzenia wystąpienia przemocy domowej, zwłaszcza w sytuacji wystąpienia ryzyka zagrożenia życia lub zdrowia;
3) zawiadomienie osoby podejrzanej o stosowanie przemocy domowej o wszczęciu procedury „Niebieskie Karty” pod jej nieobecność;
4) realizacja działań w stosunku do osób doznających przemocy domowej oraz osób stosujących przemoc domową;
5) występowanie do zespołu interdyscyplinarnego z wnioskiem o skierowanie osoby stosującej przemoc domową do uczestnictwa w programach korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc domową albo w programach psychologiczno-terapeutycznych dla osób stosujących przemoc domową;
6) występowanie do zespołu interdyscyplinarnego z wnioskiem o złożenie zawiadomienia o popełnieniu przez osobę stosującą przemoc domową wykroczenia, o którym mowa w art. 66c ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń;
7) monitorowanie sytuacji osób doznających przemocy domowej, a także zagrożonych wystąpieniem przemocy domowej, w tym również po zakończeniu procedury „Niebieskie Karty”;
8) zakończenie procedury „Niebieskie Karty”;
9) dokumentowanie podejmowanych działań, stanowiących podstawę:
a) uznania braku zasadności wszczęcia procedury „Niebieskie Karty”,
b) wszczęcia procedury „Niebieskie Karty”;
10) informowanie przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego o efektach podjętych działań w ramach procedury „Niebieskie Karty”.
